مختصری درباره روابط ایران و انگلیس در دوره فتحعلی شاه

کافه تاریخ- مقالات

سیاست استعمارى انگلستان در هند و آسیاى جنوبى چنان اقتضا مى‌کرد که با دول مجاور هندوستان،مخصوصا ایران که از لحاظ موقعیت جغرافیایى و دست داشتن به معابر هندوستان و عظمت و قدرتى که در خاورمیانه داشت و بیش از سایر کشورها مورد توجه انگلستان بود،روابط دوستى برقرار سازد و از طریق روابط دوستانه مقاصد استعمارى خود را پیش ببرد.

به همین نظر زمانى که به علت فتوحات ناپلئون اول اعتبار انگلستان دچار خطر گردید،براى پیش‌بینى از هرگونه خطر دیگرى که ممکن بود متوجه مستعمره پربهاى هندوستان شود به تجدید روابط با ایران پرداخت و مبادله سفرا بین دو کشور کم‌کم به رقابت شدید بین انگلیس و فرانسه در ایران منجر گردید.ابتدا از طرف فرمانفرماى کل هندوستان سفیرى به نام مهدیعلى خان ملقب به بهادر جنگ، مأمور ایران گردید.وى در ربیع الاولى سال 1214 هجرى قمرى در تهران به حضور شاه رسید و نامه فرمانفرماى هند و هدایایى را که از جانب او و دربار انگلستان همراه آورده بود، تقدیم کرد و از فتحعلى شاه درخواست نمود که از تجاوز و تعدى حکام محلى افغانستان به خاک هند جلوگیرى کرد.

استعمار انگلیس-بریتانیا

فتحعلى شاه براى انصراف حکام افغانستان از حمله به هند سپاهى به محاصره هرات روانه نمود.مهدیعلى خان بعد از چند ماه توقف در ایران به هند مراجعت کرد و متعاقب حرکت او به هند سرجان ملکم ز طرف فرمانفرماى هندوستان و پادشاه انگلیس با 500 نفر همراهان هندى و انگلیسى به سفارت ایران مأمور شد.هیئت مزبور در اوایل ربیع الثانى سال 1215 هجرى قمرى به بندر بوشهر رسیدند و از طرف دربار ایران،فتحعلى خان نورى مأمور شد که از سفیر انگلیس در فارس پذیرایى کند.سرجان ملکم هدایاى زیادى به مهمانداران خود داد و از راه فارس و اصفهان عازم تهران شد و در تهران در منزل حاجى ابراهیم خان اعتماد الدوله،صدراعظم ایران،مسکن گرفت.وى در جمادى الاولى سال 1215 حضور شاه رفت.الماس‌هاى درشت گرانبها و آیى‌نه‌هاى بزرگ و مقدارى منسوجات نفیس تقدیم نمود.فتحعلى شاه نیز یک خنجر مرصع و یک قبضه شمشیر جواهرنشان به سفیر بخشید(1215 هجرى مطابق با 1800 میلادى).

سرجان ملکم در این سفارت به عقد قراردادى با فتحعلى شاه موفق گردید که قسمتى از منافع استعمارى انگلستان را تأمین نمود.خلاصه مفاد آن قرارداد این بود که فتحعلى شاه با نیروى نظامى،زمانشاه فرمانرواى کابل و جانشینان او را از حمله به هندوستان بازدارد و در صورتى که زمانشاه به هند حمله ببرد،دربار ایران از اتحاد با او بر ضد انگلستان خوددارى کند.علاوه بر آن بعضى امتیازات تجارى در خلیج‌فارس به انگلیسى‌ها داده شد و سفیر انگلیس از طرف دولت متبوع خود تعهد کرد که هرگاه از جانب افغانستان یا فرانسه به خاک ایران تجاوز شود از مساعدت و کمک به ایران خوددارى نکند.این سفارت که براى انگلستان در حدود 2 ملیون روپیه تمام شد،خطرى را که از جانب زمانشاه متوجه هندوستان بود،مرتفع ساخت زیرا حمله‌ى قواى ایران به هرات،زمانشاه را از حمله به هند منصرف ساخت و سرجان ملکم پس از سه ماه توقف در تهران به همراهى حاجى خلیل خان قزوینى سفیر فوق العاده فتحعلى شاه عازم هندوستان گردید.