هیچ جای دیگر چون بازار محل تجمع جالب و اختلاط تمامی طبقات مردم هم نیست که در طول راهروهای دراز سرپوشیده، همه به زور آرنج درصدد یافتن جایی و باز کردن راهی برای خود هستند. فقط ارو پائیها را خیلی به ندرت میتوان در میان این موج بی نظم افسار گسیختهی جمعیت مشاهده نمود...

کافه تاریخ- کشکول

 

بازارهای عصر قاجاری، علاوه بر اهمیت تجاری، محلی مهم جهت گرد آمدن مردم و تبادل صحبت‌های خاص بود. بر این اساس می‌توان ریشه شکل‌گیری فرهنگ خاص بازاری و تأثیر بازاریان بر تحولات مهم سیاسی در آن سالها و حتی در دوره‌های بعد را در بازارهای قاجاری جستجو کرد:
«بازار محل ملاقات و قرارهای عمومی است. آنجا مردم همچنانکه درباره مسایل و منافع شخصی و تجاری خود بحث و گفتگو می‌کنند، درباره مسائل عمومی و امور دولتی نیز به شور و تبادل نظر می‌پردازند. بطور خلاصه باید گفت که بازار جای «بورس» و «مجلس» را یکجا گرفته است. باز هم تعریف بازار کامل نیست. اخبار، شایعات، تهمت زدنها، نشر اکاذیب، جنجالها، بدگوئیها و افشاگریها همه از بازار سرچشمه می‌گیرد و در بازار دهان به دهان می‌گردد و مطابق معمول دست آخر، یک کلاغ چهل کلاغ می‌شود. جای تکرار داستانها و طنزهای بامزه و ساختن و رواج دادن نکته‌های ظریف و حتی ترنم وزمزمه تصنیفهای جدید نیز جز در بازار، در جای دیگر معمول نیست. در آنجا قصه‌ها و افسانه‌های گوناگون، مردم ساده را سخت سرگرم می‌کند. هیچ جای دیگر پرجمعیت تر از بازار نیست. همچنین هیچ جای دیگر چون بازار محل تجمع جالب و اختلاط تمامی طبقات مردم هم نیست که در طول راهروهای دراز سرپوشیده، همه به زور آرنج درصدد یافتن جایی و باز کردن راهی برای خود هستند. فقط ارو پائیها را خیلی به ندرت میتوان در میان این موج بی نظم افسار گسیختهی جمعیت مشاهده نمود.»1


1-کارلا سرنا، سفرنامه مادام کارلا سرنا آدمها و آیینها در ایران، ترجمه علی‌اصغر سعیدی، تهران، زوار، 1362، ص 64