در دوران رضاشاه، تحولات گسترده‌ای در ساختار اداره امور محلی ایران رخ داد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها، قانونمند شدن جایگاه کدخدایان بود. اما این قانون که در سال ۱۳۱۴ به تصویب رسید، چه تغییراتی در نقش و جایگاه کدخدا ایجاد کرد؟ آیا کدخدا همچنان نماینده مردم باقی ماند یا به ابزاری در دست مالکان تبدیل شد؟ بررسی مفاد “قانون کدخدایی” پرده از راز این تحولات برمی‌دارد.

در دوره ﺳﻠﻄﻨﺖ‌ رﺿﺎ ﺷﺎه ﺗﺤﻮﻻﺗﯽ در اداره اﻣﻮر ﻣﺤﻠﯽ اﯾﺠﺎد ﺷﺪ. ﺑﺴﯿﺎری از اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿـﺮات‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ ‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻗﺒﻼً ﻋﺮف ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷـﺪ ﺻـﻮرت ﻗـﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺨﺸـﯿﺪه ﺷـﺪ. در 0‏‏2‏‏‌ آذر‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‌‬ ‫4‏‏1‏‏3‏‏1‏‏ ش ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮐﺪﺧﺪاﯾﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم «ﻗﺎﻧﻮن ﮐﺪﺧﺪاﯾﯽ»  ﺑﻪ ﺗﺼـﻮﯾﺐ رﺳـﯿﺪ. در ﻣـﺎده اول‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ ‫اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن آﻣﺪه اﺳﺖ: «ﮐﺪﺧﺪا ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﻣﺎﻟﮏ و ﻣﺴﺌﻮل اﺟﺮای ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻧﻈﺎﻣﻨﺎمه هایی است که از ‫ﻃﺮف دوﻟﺖ ﺑﻪ او ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﯽﺷﻮد.»   هر روستایی ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ ﯾﮏ ﮐﺪﺧﺪا ﻣﯽداﺷـﺖ (ﻣـﺎده 2‏‏). برای‬‬‬‬‬‬‬‬‬ ‫ﮐﺪﺧﺪا ﺷﺪن ﺷﺮاﯾﻄﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از ﺗﺎﺑﻌﯿﺖ اﯾﺮان، ﻋﺪم ﻣﺤﮑﻮﻣﯿﺖ‌ ﺑﻪ‌ ﺟﻨﺤـﻪ‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ ‫و ﺟﻨﺎﯾﺖ، ﻣﻌﺮوﻓﯿﺖ ﺑﻪ درﺳﺘﮑﺎری و اﻣﺎﻧﺖ، ﻣﻘﯿﻢ ﺑﻮدن در ﯾﮑﯽ از دهات ﻣﺤﻞ ﻣﺄﻣﻮرﯾـﺖ ﺧـﻮد‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ ‫و داﺷﺘﻦ رﻋﯿﺘﯽ در ﯾﮑﯽ از ﻣﺤﺎل ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ ﺧﻮد (ﻣﺎده 3‏‏). کدخداها در‌ ﺣﻞ‌ و ﻓﺼﻞ‌ دﻋـﺎوی ﺗـﺎ‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ ‫ﺣﺪ ﺧﺎﺻﯽ ﻣﺠﺎز‌ ﺑﻮدﻧﺪ‌ و ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ‌ ﺗﺎ ﺣﺪ ﻣﻤﮑﻦ آنها را ﺑﻪ ﺻﻠﺢ ﺧﺎﺗﻤﻪ دهند. (ﻣﺎده 7‏‏). اﮔﺮ در دوره های ‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ﻗﺒﻞ‌، از‌ رأی‌ ﻣﺮدم در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺪﺧﺪا اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷـﺪ در اﯾـﻦ‌ دوره و اﯾـﻦ ﻗـﺎﻧﻮن‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ ‫درﺑﺎره ﻣﺸﻮرت ﺑﺎ ﻣﺮدم ﭼﯿﺰی ﻧﯿﺎﻣﺪه و  تنها ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﻣﺎﻟﮑﺎن در اﻧﺘﺼﺎب ﮐﺪﺧـﺪاﯾﺎن اﺷـﺎره ﺷـﺪه‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‌‬ ‫اﺳﺖ‌. ﺑﻪ‌ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﺪﺧﺪا دﯾﮕﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﻣﺮدم ﻧﺒﻮد ﺑﻠﮑﻪ ﻧﻮﮐﺮ ﻣﺎﻟﮏ و ﺣﺎﻓﻆ‌ ﻣﻨﺎﻓﻊ‌ او ﺑﻪ ﺷـﻤﺎر ‬‬‬‬‬‫ﻣﯽرﻓﺖ.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬


منبع:‫ ﻟﻤﺒﺘﻮن‌، ﻣﺎﻟﮏ و زارع در اﯾﺮان، ﻣﺎﻟـﮏ و زارع در اﯾـﺮان، ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﻣنوچهر اﻣﯿـﺮی‌، ﺑﻨﮕـﺎه ﺗﺮﺟﻤـﻪ و ﻧﺸـﺮ ﮐﺘـﺎب ، 1329، ص 340 ‬