کودتای 28 مرداد 1332 که با طراحی سازمانهای اطلاعاتی امریکا و انگلیس و عوامل داخلی آنان در ایران صورت گرفت توانست دولت مصدق را ساقط و دولت دست‌نشانده زاهدی را سر کار آورد. کودتای ۲۸ مرداد یکی از حوادث سرنوشت‌ساز در تاریخ معاصر ایران بود که در دوازدهمین سال حکومت پهلوی دوم به وقوع پیوست و سبب تثبیت حاکمیت او تا ربع قرن دیگر شد.

از کودتای 28 مرداد به بعد محمدرضا شاه و دربار به طور مؤثر در انتخابات مجلس دخالت می‌کردند و با استفاده از شیوه‌های مختلفی، همچون به کارگیری نیروهای امنیتی، تعیین و گزینش داوطلبان مورد نظر و حذف نامزدهای مستقل در جریان انتخابات اعمال نفوذ می‌کردند.

کودتای 28 مرداد 1332 که با طراحی سازمانهای اطلاعاتی امریکا و انگلیس و عوامل داخلی آنان در ایران صورت گرفت توانست دولت مصدق را ساقط و دولت دست‌نشانده زاهدی را سر کار آورد. کودتای ۲۸ مرداد یکی از حوادث سرنوشت‌ساز در تاریخ معاصر ایران بود که در دوازدهمین سال حکومت پهلوی دوم به وقوع پیوست و سبب تثبیت حاکمیت او تا ربع قرن دیگر شد.

وقتی کرمیت روزولت تصمیم گرفت کتابی در خصوص کودتای 28 مرداد بنویسد، انگلیس از او خواست که به نقش انگلستان دراین ماجرا اشاره نکند.

اخیرا عده ای در آمریکا به این مسئله می پردازند که نباید به نقد ایالات متحده و عوامل خارجی کودتا در این زمینه پرداخت؛ آنها با کوچک جلوه دادن نقش نیروهای خارجی این سوال را مطرح می کنند که چرا ایرانیان خود به طراحان خارجی پیوستند.

انگلیسی ها به طراحی و تامین مالی کودتا کمک کردند، اما نقش نسبتا اندکی داشتند و تیم سیا به هنگام شکست کودتای اولیه، آن نقشه را کنار گذاشت.

از زاویه دوربین دکتر ویلیام آرتور گرام، دفتر روزنامه حسین فاطمی روزنامه باختر امروز، ایوان خانه ای که مصدق در آن دیپلمات های خارجی را ملاقات میکرد، دکه های روزنامه های چپ، اتومبیل ها و خیابان ها و حتی قاب پنجره ها همه مورد تاخت و تاز قرار گرفت و سوخت شد و دود شد.

لحظه دستگیری محمد مصدق در 28 مرداد

اوباش تهران به سرکردگی شعبان جعفری در مقابل خانه دکتر مصدق. 28 مرداد 1332

مردی با هیکل لاغری در اتومبیل را گشود و کنار من در صندلی عقب نشست، من پتو را کنار کشیدم... شاه پس از یک نگاه کوتاه، دستش را به طرف من دراز کرد و گفت: شب بخیر آقای روزولت.

«پری بلنده» که نقش مهمی در سرنگون کردن دولت محمد مصدق ایران داشت، پس از دو دهه از وقوع کودتای 28 مرداد و با وقوع انقلاب اسلامی، به حکم قاضی شرع انقلاب،به جرم فساد فی الارض اعدام شد.

طراحان انگلیسی و آمریکایی کودتا و همه کسانی که در برگرداندن محمدرضاشاه بر سریر قدرت به نحوی از انحاء دست داشتند، پاداش‌های کلانی دریافت کردند.

گزارش ساواک مربوط به سندی از نقش سازمان سیا در کودتای 28 مرداد در روزنامه واشنگتن پست است.

کینه‌ی شاه و مقامات کودتا از او چنان بود که در جریان دادگاه فرمایشی، یک بار مورد هجوم چاقوکشان شاه به رهبری شعبان بی‌مخ قرار گرفت. حمله‌ای که به جراحت شدید او انجامید. گویی خاندان پهلوی می‌خواست مرگ تدریجی او را ببیند تا عقده‌هایش از زبان برنده‌ی او فرونشیند

مروری بر رفتار آمریکا در قبال ملی شدن صنعت نفت، نشان می‌دهد که این کشور برخلاف تصور برخی از محققان، اگر هم در ابتدای ملی شدن صنعت نفت، از ایران حمایت می‌کرده است، این کار نه به دلیل حمایت از حقوق ایران، بلکه برای تحت فشار قرار دادن انگلیس برای به رسمیت شناختن منافع نفتی این کشور بوده است.

متن زیر نامه ای است که آیت الله سید ابوالقاسم کاشانی به نواده خود دکتر حسن سالمی مقیم آلمان نوشته است . این نامه اگرچه یک مکاتبه خانوادگی است ولی بخوبی ماهیت رژیم شاه و خشم و نفرت آیت الله از آن رژیم را بیان می کند. در این نامه تاریخی دو موضوع مهم بیش از سایر موارد جلب توجه می کند

عوام الناس خیال میکنند من برای خودم دست و پا میکنم در هر زمان بمصالح اسلام و ملت در کار بوده خود و شخصیتم را فراموش کردم

طی آماری که از سوی فرمانداری نظامی تهران اعلام شده بود، حدود 87 نفر کشته و 205 نفر زخمی شده بودند، ولی در واقع به گفته‌ی میشل فوکو که آن زمان در تهران زندگی کرده و مشغول پوشش وقایع منجر به انقلاب ایران برای یک روزنامه‌ی ایتالیایی بود، حدود چهار هزار نفر در این روز کشته و زخمی شدند.

روزپنج شنبه 27 آذر 1393 وزارت امورخارجه آمریکا دستورداد تا از انتشار اسناد محرمانه مرتبط با کودتای ۲۸ مرداد که قراربود منتشرشود، جلوگیری گردد. وزارت خارجه آمریکا مدعی شد به علت نگرانی از تاثیرانتشار این اسناد برروند مذاکرات هسته‌ای موقتا مانع انتشاراین اسناد مهم شده است! جالب آنکه هیچ محدوده زمانی را برای رفع توقیف از این اسناد مشخص نکرد.

کودتای 28 مرداد نقطه‌ی عطفی در تاریخ معاصر ایران است. گفت‌وگوی حاضر به بررسی اهمیت این رویداد، بسترهای کودتا، نوع استفاده‌ی شاه از عوامل خارجی، واکنش مصدق و آیت‌الله کاشانی در قبال کودتا می‌پردازد.