در ایران عصر قاجار، روحانیون و علما عکس العمل های متفاوت و مختلفی درباره نوع تعامل با حکومت از خود نشان داده اند. گاهی لازم می شد تا به تعامل با حکومت بپردازند و در مقابل گاهی به مواجهه و مقابله و یا حداقل عدم تعامل با آن می پرداختند. از جمله نوع تعامل شیخ انصاری و حکومت جالب توجه است . . .
شیخ انصاری از علمای برجسته شیعه بود که تاثیر بسیار در مقابله و مواجهه میان اخباریون و اصولیون داشت و به نوعی عامل برتری دومی بر اولی را در مجادلات علمی فراهم کرد. این عالم بزرگ در عین حال، ارادت بسیار به اهل بیت داشت و در برپایی مجلس روضه و زیارت بسیار می کوشید . . .
شیخ انصاری از بزرگان و چهره های شاخص اصولیون فقه شیعه بود. در ادامه آنچه می آید نمونه ای از تعامل او با طلاب است. طلابی که البته به چهره ها و اشخاص بزرگی چون آخوند خراسانی تبدیل شدند. داستان زیر روابط این استاد و دانشجو و ارادت آنها به یکدیگر را به خوبی نشان می دهد . . .
شیخ در کتاب خمس پس از تمام دانستن ادله ولایت فقیه می آورد«ربما امکن القول بوجوب الدفع (ای دفع الخمس) الی المجتهد نظرا الی عموم نیابته و کونه حجت الامام علی الرعیت وامینا علیه و خلیفه لهکما استفید ذلک کله من الاخبار ،لکن الانصاف ان الظاهر تلک الادله ولایت الفقیه عن الامام علی المور العامه لا مثل خصوص امواله و اولاده » .مخلص کلام یعنی اینکه شیخ با اصل ...
نوه شیخ مرتضی انصاری گفت: آن مرحوم می‌گفت ما وقتی وجوهات را از مردم می‌گیریم می‌گوییم ان‌شاءالله امام زمان(عج) بپذیرند زیرا این وجوهات متعلق به امام زمان(عج) است پس اگر بیش از طلبگی زندگی کنیم مثل این است که این آب چرک را نوشیده‌ایم.
