در حالی که سازمان‌های اطلاعاتی در سراسر جهان معمولاً در سایه فعالیت می‌کنند و از دید عموم پنهان می‌مانند، ساواک در ایران مسیری متفاوت را در پیش گرفت. این سازمان که با همکاری ایالات متحده و اسرائیل تأسیس شد، به جای پنهان‌کاری، به شکلی آشکار در زندگی شهروندان مداخله می‌کرد و حتی مانند پلیس وارد درگیری‌ها می‌شد. اما چه عواملی به شکل‌گیری این سازمان و اقدامات جنجالی آن منجر شد؟ ریشه‌های تأسیس ساواک را باید در تبعات کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و نگرانی‌های ناشی از گسترش کمونیسم در منطقه جستجو کرد؛ عواملی که به تعریف جدیدی از مفهوم امنیت در ایران و نیاز به تشکیل یک سازمان اطلاعاتی منسجم و قدرتمند برای حفظ منافع قدرت‌های خارجی در خاورمیانه انجامید.

همه کشورها برای حفظ امنیت داخلی و خارجی خود از دستگاه های اطلاعاتی ویژه ای استفاده می کنند که ماهیتی متفاوت از پلیس و ارتش دارد. این نیروها عمدتا مخفی اند و در زندگی روزمره شهروندان به شکلی آشکار ظهور و بروز نمی یابند. اگرچه ساواک این قاعده را شکست. ساواک به شکلی آشکار به مقابله با شهروندان می پرداخت و همچون پلیس وارد منازعات می شد. سازمانی که توسط ایالات متحده و اسرائیل تاسیس شد. اما مسئله مهم این است که زمینه های تاسیس ساواک چه بود؟
«در شکل گیری ساواک به عنوان یک سازمان اطلاعاتی و امنیتی، علل و عوامل مختلف داخلی و خارجی موثر بود. کودتای 28 مرداد 1332 به عنوان نمونه‌ی بارز و علنی دخالت قدرت های بیگانه خود تبعاتی داشت که از جمله‌ی آن ارائه تعریف جدیدی از مقوله ی امنیت بود؛ و گسترش کمونیسم یکی از جدی ترین تهدیدها برای منافع آمریکا در شرایط تاریخی پس از کودتا به شمار می رفت. بنابراین برای حفظ امنیت ملی ایران که در حقیقت به معنی حفاظت از منافع آمریکا در خاورمیانه بود. دولت آمریکا ضرورت تشکیل سازمانی واحد و منسجم و در عین حال جوابگو را تشخیص داده بود. سازمانی که بتواند وظایف و کارکرد نهادهای اطلاعاتی و امنیتی پیشین یعنی شهربانی رکن دوم ارتش و فرمانداری نظامی را به انجام رساند.»


منبع: حشمت الله سلیمی، شکنجه به روايت شکنجه‌گران ساواک، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1387، ص 25 – 26