تاریخچه‌ انتقال‌ خون‌ در‌ ایران

انتقال خون که امروزه یکی از ضروری ترین اعمال در بیمارستان هاست روزگاری تابو محسوب می شد اما امروزه مردمان بسیاری از کشورها حتی المقدور برای حفظ سلامت خود اقدام به خون دهی می کنند.

در کشور ما وضعیت خون دهی وضعیت مناسبی است و کیفیت خون اهدایی نیز بالاست اما این وضعیت در کشورهای توسعه یافته و صنعتی بهتر است
معمولا کشورهای پیشرفته اروپایی و آمریکا در این امر پیشتازند ضمن آنکه این کشورها از سیاست های خونی یکپارچه ای برای سلامت خون برخوردارند.
به گزارش سازمان بهداشت جهانی، از 107 میلیون واحد خونی که در جهان اهدا شده است حدودی نصف آن در جوامع با در آمد بالا اهدا شده است و این نسبت به سال 2004 رشد 25 درصدی را نشان می دهد.
در جوامع با در آمدکم حدود 65 در صد خون اهدایی به کودکان منتقل می شود اما در جوامع با در آمد بالا بیشتر به افراد بیمار بالای 65 سال.
در کشورهای با در آمد بالا حدودا 40 نفر در هر هزار نفر در سال خون اهدا می کنند . این میزان در کشورهای در آمد متوسط حدودا 12.6 و در کشورهای با در آمد پایین حدود 4 نفر است.
بر طبق این آمار تنها 41 کشور از 150 کشور جهان می توانند از خون اهدا شده پلاسما استخراج و استفاده کنند بقیه کشورها وارد کننده پلاسما هستند.

در کشورهای توسعه یافته و اکثر کشورهای در حال توسعه، بیشترین اهدا کنندگان خون را افراد داوطلبی تشکیل می‌دهند که در قبال آن پولی دریافت نمی‌کنند. در کشورهای فقیرتر، افراد معمولاً خون خود را برای انتقال به اعضای خانواده و یا دوستان‌شان اهدا می‌کنند. بنابراین انگیزه‌های مختلفی برای اهدا، شامل انجام عمل خیر، کمک به بهبود خویشاوندان، نیاز مالی و برای استفاده خودِ فرد در آینده (اهدای اتولوگ) وجود دارد. از نظر سازمان بهداشت جهانی وجود ۲ درصد اهدا کننده در جامعه قابل قبول است. این آمار در کشور ایران برابر با2.2درصد است.
برای ترغیب مردم جهان به اهدای خون و افزایش سطح آگاهی آنان، روز 14 ژوئن (24 خرداد) به عنوان روز جهانی اهدا کنندگان خون نام‌گذاری شده‌است. سازمان بهداشت جهانی، جامعه بین‌المللی انتقال خون، اتحادیه بین‌المللی سازمان اهداکنندگان خون و فدراسیون بین‌المللی جمعیت‌های صلیب سرخ و هلال احمر چهار ارگان جهانی حامی اهدای خون هستند.

تاریخچه انتقال خون در ایران
اولین انتقال خون انسان به انسان در سال 1818 توسط جیمز بلا ندل انجام شد و در جریان آن به مرد 35 ساله ای که سرطان معده داشت و مشرف به موت بود مقدارکمی خون تزریق شد . وی پس از بهبودی نسبی پس از چند روز در گذشت
در ایران شاید بحث انتقال خون به سالهای قبل از 1320 برگردد که بصورت پراکنده در برخی بیمارستانها از جمله: ارتش، شرکت نفت، سینا و ... انجام می گرفت و عمدتاً اهداکنندگان آنها نیز افراد حرفه ای بودند که در قبال دریافت وجه نقد اقدام به اهدای خون می کردند.
اولین بانک خون بصورت رسمی در بیمارستان هزار تخت خوابی سابق تحت نظارت جمعیت شیر وخورشید سرخ مشغول بکار شد و بعد از مدتی به اولین مرکز انتقال خون تبدیل شد. با افزایش بیماران و تنوع بیماریها، نیاز به مشتقات خون نیز ضرورت پیدا کرد همین امر باعث شد که با همکاری دانشگاه تهران و انستیو پاستور، مرکزی برای تهیه مشتقات خون از قبیل آلبومین تاسیس شود. اولین کار پلاسما فرز نیز به همین زمان بر می گردد. بتدریج تهیه فرآورده های خونی درانتقال خون بیمارستانها صورت گرفت.
اولین مرکز مستقل انتقال خون جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران در تهران خیابان ناصرخسرو جنب مدرسه دارالفنون در تاریخ پانزدهم بهمن 1341 آغاز بکار کرد و این روز را (روز جمع آوری خون) نامگذاری کردند.
در سال 1350 با افزایش جمعیت و نیاز به خون و فرآورده های خونی، ایده تشکیل سازمان انتقال خون مطرح شد و در تاریخ یکم دی ماه 1351 نام سازمان انتقال خون به ثبت رسید و در مورخ نهم مرداد 1353 سازمان انتقال خون ایران بصورت رسمی فعالیت خود را آغاز کرد.
محل اولیه سازمان انتقال خون در خیابان استاد نجات الهی (ویلای سابق) قرار داشت و برای جذب اهداکنندگان بیشتر از مسئولین، هنرمندان، روحانیون، ورزشکاران، کارمندان و ارتشیان استفاده می شد و چون سازمان با ارتش همکاری نزدیکی داشت واحدهای سیار خود را به مراکز نظامی و پادگان می فرستاد تا خونگیری کنند.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1358 با تصویب هیئت وزیران دولت موقت، سازمان انتقال خون به وزارت بهداری و بهزیستی واگذارشد.
در سال 1363 در پی تدوین اساسنامه جامع سازمان انتقال خون ایران و تصویب آن توسط مجلس شورای اسلامی، این سازمان به عنوان تنها متولی تامین خون و فرآورده های خونی کشور در زمینه جمع آوری خون معرفی شد.
در سال 1367 علاوه برآزمایش های HBsAg و VDRL آزمایش غربالگری HIVAb روی خون های جمع آوری شده صورت پذیرفت و در سال 1375 آزمایش HCV بر روی خون های جمع آوری شده در دستورکار قرار گرفت.
با افزایش روز افزون جمعیت و ایجاد مراکز درمانی جدید و مراجعه بیماران شهرستانی به تهران و گسترش فعالیتهای علمی پژوهشی سازمان انتقال خون ایران در سال 1367 اداره کل انتقال خون استان تهران تأسیس و بصورت مستقل و رسمی آغاز بکار کرد و همزمان حذف خون جایگزین را در دستور کار خود قرار داد.همزمان با این اقدامات مراکز انتقال خون در سایر استانهای کشور نیز بتدریج راه اندازی شده و در راستای تامین خون سالم وکافی برای مراکز درمانی در سطح استان ها به فعالیت پرداختند.

میزان خوندهی در ایران در حد متوسط
مردم کشور سالانه 2 میلیون واحد خون اهدا می‎کنند، گفت: نسبت آنها به کل جمعیت، 27 به 1000 است که این رقم در خاورمیانه و شرقی مدیترانه نمونه است.
این در حالی است اهدای خون در کشورهای توسعه یافته جهان 35 تا 40 واحد به 1000نفربالغ می شود.
اکنون حدود ۱۵۰ هزار لیتر مازاد پلاسما در ایران به کشورهای خارجی ‏صادر می شود و فاکتورهای هفت و هشت انعقادی طی این همکاری ها در خارج از کشور تولید می شوند و دوباره ‏به ایران باز ‏می گردد. خون های اهدایی ایران یکی از ‏سالم ترین خون ها در دنیاست؛ چون چهار آزمایش اجباری بر روی آنان انجام می شود.‏چهار آزمایش اجباری ایدز، هپاتیت های ‏B‏ و ‏C‏ و نیز سفلیس که از ‏سوی سازمان بهداشت جهانی مشخص شده اند در ایران بر روی خون های اهدایی انجام می شود.امسال میزان اچ. آی. وی (HIV) در ‏اهداکنندگان خون در ایران سه در ۱۰۰ هزار نفر بوده است.