نگرش سیاسی روحانیون قبل از قیام 15 خرداد

15 خرداد نقطه عطفی در مبارزات سیاسی جریان مذهبی محسوب می شود. پیش از این حرکت رویکرد انقلابی در برنامه این جریان نبود اما پس از آن این رویکرد ایجاد شد:
«روحانیت و رویکردی تازه به سیاست مبارزات روحانیت تا این زمان فراز و نشیب‌های بسیاری به خود دیده بود حضور روحانیت در فرآیند‌های سیاسی تا آن زمان به طور عمده مبتنی بر دفاع از شریعت اسلام و مبارزه با حاکمان جور (استبداد) و سلطه اجانب (استعمار) بود. این در حالی بود که حرکت‌های آنان تغییر نظام سیاسی را دنبال نمی‌کرد. بر این اساس در مقاطع مختلف تاریخی خیزش‌هایی را شاهد هستیم که روحانیون نقش‌های برجسته‌ای در آن‌ها ایفا‌‌ می‌کنند. اما مشکل سازمان روحانیت این بود که تفکر سیاسی، یک تفکر فراگیر در‌‌ میان آنان نبود و این امر ناشی از شرایط مختلف تاریخی - مانند وجود اختناق و تعریض حکومت‌های استبدادی نسبت به روحانیت، سرخوردگی آنان از نتایج مبارزات، وجود مشکلات ساختاری ناشی از عدم نهادینگی و وجود جریان‌های پراکنده و ناپیوسته و شکاف‌‌ میان آموزه‌‌ها و کارویژه‌‌های سیاسی، اجتماعی آنان‌‌‌‌ می‌‌باشد.»

منبع: علیرضا زهیری، عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک، تهران، دفتر نشر و پخش معارف، 1379، ص 244