در دوره قاجار مجالس روضه زنان با خواننده زن متداول و معموال بود. در دوران ناصرالدین شاه، مشارکت زنان در مراسم تعزیه و دسته گردانی دیده می شود و نوحه سرایی توسط بانوان این دوره رایج بوده است. در روز سوم محرم هر سال، علم شاه را که پنجه بزرگی از زر ناب بر سرش نصب بود، به اندرونی می بردند . . .

بعد از مرگ جیران تمام اموال او به فاطمه سپرده شد. فاطمه در دربار تصمیم گرفت که با سواد شود و دو سه نفر از ملاباجی‏های اندرون (معلم های زن آن روز دربار) مأمور تعلیم و تربیت او شدند تا آنکه در سفر سلطانیه، شاه او را صیغه کرد و بعد هم مالیات شهر کاشان و دهات آن را به وی واگذار کرد. ورود این زن به زندگی ناصرالدین شاه و حکومت ایران اینطور رقم خورد . . .

سبک و سیاق زندگی زنان حرمسرای قاجاری جای تامل دارد. تحرک اجتماعی در میان آنان بالاست و ممکن است از جایگاهی ضعیف به مرتبه ای بلند دست یابند. انیس الدوله سوگلی ناصرالدین شاه، که نام اصلی او فاطمه بود، خادم سوگلی پیشین ناصرالدین شاه بود که جیران نام داشت. مرگ او راه را برای فاطمه گشود تا همسر شاه قاجار باشد.

کار به آنجا رسید که قلیانها شکسته شد و حتی در حرم خود ناصرالدین شاه چنین مقاومتی وجود داشته است: « وقتی که ناصرالدین شاه یک روز به اندرون برای سرکشی سراغ انیس الدوله سوگلی حرم می رود می بیند غلامان و کلفت ها مشغول پیاده کردن قلیانها نقره و مرصع هستند و خانم ناظر بر اعمال آنها.

انیس الدوله بانفوذترین و محبوب ترین شخصیت دربار ناصری می باشد و موفق به دریافت نشان حمایل آفتاب و تمثال همایونی از ناصرالدین شاه نیز شد. وی به نوعی مرتبه ملکه سلطنتی را در دربار داشت. انیس الدوله را یکی از وفادارترین همسران ناصرالدین شاه نیز می دانند آنقدر که از ناراحتی مرگ شاه چندماهی بیشتر پس از او عمر نمی‌کند. در برخی منابع آمده است پس از ترور ناصرالدین‌شاه ...

انیس الدوله بانویی معظمه از بانوان حرم ناصرالدین شاه قاجار و نام حقیقی او فاطمه از طائفه گرجی مازندران بود

عکسی از انیس‌الدوله سوگلی ناصرالدین‌شاه و ملیجک

در این عکس که در حرم خانه برداشته شده است و یکی از زنان را پایین پای انیس الدوله درازکش نشان می‌دهد، می‌شود قدرت و نفوذ بالای او در اندرونی شاهی را دید.

انیس الدوله بانفوذترین و محبوب ترین چهره دربار ناصرالدین شاه بود که نشان حمایل آفتاب و تمثال همایونی را از او دریافت کرد و به نوعی مرتبه ملکه سلطنتی را در دربار داشت

انیس الدوله ملکه ای بود که برای اولین بار، نشان «تمثال شاه» و «حمایل آفتاب» را در دربار هدیه گرفت. زنی که بدون شک باهوش ترین، با سیاست ترین و با درایت ترین همسر ناصرالدین شاه در امور مملکت بود

نشان آفتاب هدیه ناصرالدین شاه به سوگلی اش انیس الدوله

انیس الدوله همسر ناصر الدین شاه پشت پیانو

نام اصلی او فاطمه است. وی دختر نور محمد، از گرجیانی بود که در زمان صفویه، اجدادش را از گرجستان کوچانده و در مازندران سکونت داده بودند. پدرش در جوانی درگذشت و از آن پس نزد عمه‏ اش زندگی می‏کرد. توسط او به حرمخانه ناصرالدین شاه قاجار (۱۲۶۴ ـ ۱۳۱۳ق) راه یافت