شیخ فضل الله نوری، مبتکر نهاد نظارتی مجلس است. بعد از تدوین قانون اساسی، شیخ فضل الله به موضوع غربی بودن قوانین و نیز کاستی‌های آن اعتراض کرد. در نهایت طبق توافقاتی که صورت گرفت مقرر شد نواقص در متمم قانون اساسی برطرف شود. همچنین طی پیشنهاد شیخ فضل الله نوری قرار شد موضوع نظارت بر مجلس نیز در متمم قانون اساسی گنجانده شود. شیخ فضل الله از گنجاندن این ...

مشروطه گرچه در ابتدا با همگامی علما و آزادیخواهان با افکار و گرایشات متفاوت آغاز شد؛ اما بتدریج بسیاری از موافقان آن به خصوص از قشر روحانیت، به مخالفت با آن پرداختند. این مخالفت‌ها عمدتاً به دلیل انحراف جریان مشروطه از اصول اولیه خود بود. ملامحمد آملی و سیدکاظم یزدی را می‌توان در زمره این مخالفان قرار داد.

اولین مخالفت در برابر قانون اساسی مشروطه از سوی شیخ فضل‌الله و پیرامون چرایی عدم نظارت فقها بر قوانین مطرح شد. در این رابطه برخی معتقدند که شیخ با جنس قوانین به طور کلی مشکل داشت، در حالی که او مشکلی با نفس قوانین نداشت و اصل قانونگذاری را تائید نموده بود.

کسروی و کسروی گری و آیینی که او اورده است را خوانده و شنیده ایم. با همه این احوال تاریخ نگاری کسروی تا حد زیادی مبتنی بر واقعیت است. از آن جمله اینکه برخلاف بسیاری از منتقدین شیخ فضل الله که مدعی اند او دنبال مال و ثروت بود، می پذیرد که او دغدغه دین داشت . . .

شیخ فضل الله و طیفی از روحانیون که با اندیشه روشنفکران در عصر قاجار و تلاش آنان برای مقابله با اندیشه های وارداتی مخالف بودند، به اندیشه مشروطه مشروعه روی آوردند. اما سوال این است که آنها چقدر به مشروطه مشروعه معتقد بودند . . .

شیخ فضل الله نوری تمام تلاش خود را کرد تا مذهب از سیاست تفکیک نشود. وی پس از نخستین جشن سالگرد مشروطیت، اعلامیه‌ای منتشر کرد و به شعارها و راه و رسم آزادیخواهان شدیدا اعتراض کرد و گفت . . .

به شیخ فضل الله نوری تهمت و اتهام زیادی بسته شد. او را حامی استبداد دانستند و فردی که تلاش می کند تا قدرت محمدعلی شاه را حفظ کند. این در حالی بوده و هست که شیخ فضل الله به کل مخالف استبداد و طرفدار مشروطه مشروع بود . . .

شیخ فضل الله نوری شاید با برخی از مفاهیم غربی که به اسلام ضربه می زند مخالف بود و آنان را برنمی تابید؛ اما آنچه از غرب با اسلام همراه و همگام بود را با کمال میل می پذیرفت. از جمله این ابزارهای جدید بانک بود. بانک از جمله نهادهای غربی بود که به ایران آمد و به تدریج جای خود را در کشور ما گشود . . .

بسیاری تلاش می کنند تا با بیان این نکته که سفارت انگلستان تمایل به پناه دادن به شیخ فضل الله نوری داشته است، او را شخصیتی معرفی کنند که با حمایت از استبداد محمدعلی شاه، منافع روسیه در ایران را تامین می کند. اما واقعیت چیزی غیر از این است. شیخ فضل الله نه طرفدار محمدعلی شاه بوده و نه طرفدار روسیه. جرج چرچیل (مدیر اداره ی شرقی سفارت انگلیس در عصر مشروطه) ...

جریان مشروطه خواه همیشه در تلاش بوده است تا نشان دهد جریانی که با شیخ فضل الله نوری همراه بوده است، جریانی اقلیت و کم تعداد بوده است و به زبانی، شیخ فضل الله فردی کم طرفدار بود. اما واقعیت چیزی غیر از این است. این نه بر مبنای گزارشات ایرانیان، بلکه بر اساس گزارش های خارجی ها نیز قابل فهم است . . .

کتاب « تنهای شکیبا»‌ آخرین اثری است که از مرحوم استاد منذر درباره مرحوم شیخ فضل الله نوری منتشر می‌شود.

وقتی یکی از اهالی تهران برای حل مسائل شرعی به میرزای شیرازی رجوع کرد، میرزا گفته بود: مگر شیخ فضل‌الله در تهران نیست که به من مراجعه می‌کنید؟

وی در دوره سلطنت رضا شاه با دوستان صمیمی و دیرین خود، بویژه سید حسن تقی‌زاده و میرزا حسن خان مشیرالدوله و ذکاءالملک فروغی، رابطه نزدیک دارد و در چارچوب همین روابط محفلی اعضای قدیمی لژ بیداری ایران است

«کریم دواتگر» ضارب شیخ‌ فضل‌الله نوری درست ۸ سال پس از شهادت شیخ فضل‌الله به دست رفقای خویش در کمیته مجازات ترور شد. علی حاتمی در سریال هزاردستان از این شخص و کمیته مجازات الهام گرفت و هزاردستان را ساخت. -

قانون اساسی مشروطه همه شهروندان ایرانی را از آزادی برخوردار و در برابر قانون «برابر» می دانست. در این که هم روشنفکران و هم علما خواستار آزادی در چارچوب قانون بودند، هیچ تردیدی نیست، اما مشروطه گران سکولار قانون عرفی مأخوذ از اروپا را مد نظر داشتند و روحانیون، قانون اسلامی را پیشنهاد می کردند.

اختلاف‌ شخص‌ مرحوم‌ آخوند خراسانی‌ با حاج‌ شیخ‌ فضل‌الله نوری، در جریان‌ مشروطه، «عمدتاً» (و نه‌ البته‌ «تماماً) بر سر «تشخیص‌ موضوع»، یعنی‌ بر سر شناخت‌ ماهیت‌ حقیقی‌ جناحها و مبدا و مآل‌ واقعی‌ جریانات‌ مؤ‌ثر و دست‌ اندرکار مشروطه‌ بود

تصویری کمتر دیده شده از ضارب شیخ فضل الله نوری در غل و زنجیر پس از دستگیری وی

تصویری کمتر دیده شده از ضارب شیخ فضل الله نوری در غل و زنجیر پس از دستگیری وی.