بدون شک مهمترین مرحله از فعالیتهای شیخ محمد خیابانی مربوط به مخالفت با قرارداد 1919 و حوادث پس از آن می باشد، که سرانجام منجر به قیام گشت. در این زمان خیابانی که با 9000 رای به عنوان نماینده اول تبریز انتخاب شده بود، به دلیل بر هم زده شدن انتخابات آذربایجان توسط وثوق الدوله که نمی خواست دمکراتها وارد مجلس شوند و به مخالفت با قرارداد بسته شده با انگلستان ...

 آنچه درباره آمال و اهداف خیابانی و کوچک جنگلی و کسانی چون او که درد وطن و عرق ملی داشتند، گفته میشود کاملاً صادق است. این افراد آرزویی جز نیکی ایران و سربلندی میهن خود نداشتند

گرچه امکان ایجاد ارتباط و پی‌ریزی وحدت بین نهضت خیابانی و نهضت جنگل فراهم نشد با این حال این دو نهضت با مقتضیات زمانی و مکانی خود هدفی جز استقلال و آزادی ایران دنبال نمی‌کردند.

از جمله مبارزات شیخ در مجلس، مخالفت با پذیرش اولتیماتوم دولت روسیه تزاری بود که حکایت از تجزیه ایران داشت. خیابانی در خطابه ای مخالفت خود را با قبول اولتیماتوم اعلام داشت و پس از آنکه دولت وقت اولتیماتوم را قبول کرد و مجلس تعطیل شد، خیابانی در سبزه میدان تهران تجمعی اعتراض آمیز برگزار نمود.

در هفدهم فروردین ماه ۱۲۹۹شمسی، نهضت روحانی روشن بین و آگاه‌، شیخ محمد خیابانی آغازیدن گرفت و جلوه‌ای گویا از روح آزادیخواهی و اصلاح‌طلبی ایرانیان به ویژه مردمان آذربایجان رخ‌نمایی کرد. این جنبش که «نهضت آزادیستان‌» نام گرفت‌، تاکنون از جنبه‌های گوناگون مورد بازبینی و تحلیل قرارگرفته است. دراین مجال با محقق‌گرانمایه حجت‌الاسلام ‌و المسلمین سید‌هادی ...

به بهای خون جوانان مشروطه گرفتیم، اشخاصی که می‌بایست در سنا بنشینند، در مجلس نمایندگان ملت جا دادیم، در نتیجه این اشتباه، جوانان مملکت که انقلابی برپا کرده بودند محکوم قوانین موضوعه کهنه‌پرستان شدند. امروز باید زحمت کشیده، این غفلت و جهالت را جبران نمائیم ویکتورهوگو متجدد فرانسوی گفته است: «درهای پارلمان را به روی جوانان نبندید والا آنها میدانهای عمومی ...

بازماندگان خیابانی پس از به شهادت رسیدن او مدت کوتاهی در تبریز مانده و سپس به تهران مهاجرت می کنند. خیابانی در 22 شهریور 1299 خورشیدی در تبریز به فرمان مخبرالسلطنه هدایت کشته شد و پس از دفن موقت در گورستان امامزاده حمزه تبریز، پس از چند ماه توسط همسرش به حضرت عبدالعظیم در شهر ری منتقل گشت.

شیخ محمد خیابانی داماد خاندان خامنه‌ای و «شوهر عمه» رهبر معظم انقلاب، حضزت آیت‌الله خامنه‌ای به حساب می‌آید.

شیخ محمد خیابانی به عنوان برجسته ترین خلف نسل اول مشروطه چیان تبریز در دوران پس از مشروطه با عضویت در دوره دوم مجلس شورای ملی اساسی ترین دوران زندگی خود را آغاز می کند. او با مخالفت صریح در برابر اولتیماتوم روس نخستین جلوه های شجاعت خویش را نمودار کرده با تعطیلی مجلس ملی ، مبارزات خود را با ایستادگی در برابر قرارداد ۱۹۱۹ تداوم می بخشد.

امتیاز کتاب این است که تنها اندکی پس از شهادت شیخ منتشر شده و شامل اطلاعات و روایاتی ناب و دست‌نخورده است. غیر از یادداشت حاج محمدعلی آقا بادامچی، یادداشت‌هایی از ح. ک. ایرانشهر، «دکتر رضازاده شفق،» و «ع. ا. بامداد» در کتاب نقل شده‌اند.

وی از فروردین تا شهریور سال 1299ه .ش را به یکی از قله های پرفراز مبارزات ملت آذربایجان و ایران تبدیل کرد و آن را بر تارک شکوهمندیهای تاریخ معاصر ایران نشاند.

با توجه به شخصیت روحانی شیخ محمد خیابانی و مبارزات وی، همچنین نوشته ها و آثاری که از وی برجای مانده است، بخوبی می توان دریافت که اتهام های مطرح شده در باره این چهره‌ تابناک تاریخ معاصر ایران صحت نداشته و حرکت و قیام او بیشتر بر محور استقلال طلبی برای ایران در برابر مستبدان داخلی و مبارزه علیه وابستگی به قدرتهای بیگانه و استعمارگران بوده است.

شیخ محمد خیابانی عالم و مبارز دوران مشروطیت در آذربایجان می باشد. او فرزند حاج عبدالحمید تاجر خامنه‌ای و بانو رقیه سلطان، در سال 1297 ق در شهرک «خامنه» واقع در ده کیلومتری شهرستان شبستر دیده به جهان گشود[۱] و تحصیلات مقدمات و ادبی را در زادگاهش گذراند.

شیخ محمد خیابانی در 1256 ه.ش. در خامنه ـ‌از توابع تبریزـ متولد شد.

۱۷ فروردین ۱۲۹۹ قیام مسلحانه شیخ محمد خیابانی علیه دولت وثوق‌الدوله در تبریز آغاز شد. سرانجام با ورود نیروهای دولتی، شیخ محمد خیابانی را در ۲۱ شهریور ۱۲۹۹ برابر با ۲۹ ذی‏حجه ۱۳۳۸ ق در ۴۰ سالگی به شهادت رساندند.