مورخان مشروطه خواه تلاش کرده اند تا فضایی را ترسیم کنند که گویی شیخ فضل الله در زمانه مشروطه، عالمی تنها بود که یار و یاوری نداشت. ماجرا دقیقا بر عکس است؛ روز به روز به طرفدران شیخ افزوده می شد و یکی از راه های ایستادگی و اعدام شیخ نیز ترس از نفوذ و قدرت او بود . . .

انقلاب مشروطه ایران فرصتی برای شناختن سره از ناسره بود؛ اینکه رفع استبداد به چه قیمیتی به دست خواهد آمد؛ آیا به ارزش افتادن هر چه بیشتر در دامن استعمار و یا مبارزه با دوگانه استبداد و استعمار به طور همزمان. این همان جایی بود که راه دو دسته از سران نهضت را از هم جدا کرد . . .

شیخ فضل الله و طیفی از روحانیون که با اندیشه روشنفکران در عصر قاجار و تلاش آنان برای مقابله با اندیشه های وارداتی مخالف بودند، به اندیشه مشروطه مشروعه روی آوردند. اما سوال این است که آنها چقدر به مشروطه مشروعه معتقد بودند . . .

شبهه مهمی که در باره شیخ فضل الله مطرح شده است و همچنان نیز در این باره طرح بحث می شود، همراهی و همکاری او با محمدعلی شاه و تلاش برای تداوم قدرت اوست. بنابراین برای رفع این مسئله باید به سوالی مهم پاسخ دهیم . . .

شیخ فضل الله آنقدر آماج تهمت ها و انتقادات ناروا قرار گرفته است که گویی او از اساس با همه وجوه دنیای مدرن مخالف بوده است. این در حالی است که او  همه آنچه را که باعث پیشرفت ایران می شد می پذیرفت و تنها با غربی شدن ایران مشکل داشت . . .

شیخ فضل الله نوری تمام تلاش خود را کرد تا مذهب از سیاست تفکیک نشود. وی پس از نخستین جشن سالگرد مشروطیت، اعلامیه‌ای منتشر کرد و به شعارها و راه و رسم آزادیخواهان شدیدا اعتراض کرد و گفت . . .

به شیخ فضل الله نوری تهمت و اتهام زیادی بسته شد. او را حامی استبداد دانستند و فردی که تلاش می کند تا قدرت محمدعلی شاه را حفظ کند. این در حالی بوده و هست که شیخ فضل الله به کل مخالف استبداد و طرفدار مشروطه مشروع بود . . .

شیخ فضل الله نوری شاید با برخی از مفاهیم غربی که به اسلام ضربه می زند مخالف بود و آنان را برنمی تابید؛ اما آنچه از غرب با اسلام همراه و همگام بود را با کمال میل می پذیرفت. از جمله این ابزارهای جدید بانک بود. بانک از جمله نهادهای غربی بود که به ایران آمد و به تدریج جای خود را در کشور ما گشود . . .

جریان مشروطه خواه همیشه در تلاش بوده است تا نشان دهد جریانی که با شیخ فضل الله نوری همراه بوده است، جریانی اقلیت و کم تعداد بوده است و به زبانی، شیخ فضل الله فردی کم طرفدار بود. اما واقعیت چیزی غیر از این است. این نه بر مبنای گزارشات ایرانیان، بلکه بر اساس گزارش های خارجی ها نیز قابل فهم است . . .