در سیستم پادشاهی ایران، حرمسرا یکی از نهادهای مهم دربار تلقی می‌شد. در دوره قاجار نیز پادشاهان قاجاری دارای حرمسراهای متعدد بودند. حرمسراها، از نظر ساختار درونی و ظاهری، ساختار خاصی داشتند. از طرفی حرمسراها محل رفت و آمد و استقرار افراد خاصی بودند.

تقریبا اعلیحضرت پدر تاجدار من هشتاد زن و کنیز داشت. هر کدام ده الی بیست کلفت و مستخدم داشته؛ عده ی زن‌های حرمسرای به پانصد نفر، بلکه ششصد می رسید. و همه روزه هم یا خانم ها یا کلفت ها و خدمه ها از اقوام و عشایر خود جماعتی را می پذیرفتند...

در این تصویر عده اي از زنان حرمسراي مظفرالدين شاه در مراسم جشن تولد ناصرالدين ميرزا ناصري كوچكترين فرزند وي در كاخ گلستان مشاهده می شود.

جدا از موسیقی «عملۀ طرب» و نوازندگان مرد، موسیقی دیگری نیز در مجالس بزم شاه توسط زنان نواخته می‌شد. نقش زنان در دربار شاه یکی این بود که مجالس روضه‌خوانی ترتیب دهند و دیگر برگزاری برخی مجالس بزم بود که شاه مسئولیتش را بر عهدۀ آنان گذاشته بود.

زلفها را چین چین وحلقه با لعاب بهدانه بر پیشانی میچسباندند. با وسمه یارنگی وحنا ابروهای پهن و پیوسته میکشیدند و گاه میان آن خالی مینهادند. چشمها را سرمه کشیده بر چهره سفیداب وسرخاب فراوان میمالیدند. بر پشت لب سبیلی باریك میکشیدند ولب را اندکی با سرخاب رنگی می دادند.

حرمسرا شاهی همیشه سبک و سیاق زندگی خود را دارا بود که با کوچه و بازار تفاوت قابل توجه ای داشت. حداقل اینکه زنان حرمسرا که قرار نبود به امر خانه داری بپردازند، عمده وقت خود را صرف تفریح و سرگرمی می کردند. آن هم سرگرمی هایی که قطعا منحصر به فرد بود . . .

در ماجرای نهضت تنباکو و قیام مردمی علیه لغو امتیاز ننگین رژی، ناصرالدین شاه به میرزا محمدحسن خان آشتیانی یکی از روحانیون مبارز تهران پیغام می فرستد که یا باید در مجامع و محافل عمومی به منبر برود و پیش روی همگان قلیان بکشد و تحریم استعمال دخانیات را بشکند و یا از تهران خارج شود. میرازی  آشتیانی راه دوم را بر می گزیند و آماده حرکت از تهران می گردد . ...

زنان ناصرالدین شاه یکی از موضوعاتی بوده که همواره توسط عوام و خواص علاقمند به تاریخ معاصر ایران مورد توجه قرار گرفته است. درباره برخی از زنان ناصرالدین شاه ازجمله سوگولی تاکنون مطالب متنوعی در منابع گوناگون درج شده است. با اینحال درباره دیگر زنان این شاه قاجار شناخت چندانی وجود ندارد. نوه دختری ناصرالدین شاه در یادداشتهای خصوصی خود درباره ناصرالدین ...

برخی از زنان قدیمی تر و پا به سن گذاشته ناصرالدین شاه که جذابیت قبل را برای شاه نداشتند با همراهی و هماهنگی خواجه های کشیک با ترفندی مکارانه خود را به خدمت ملوکانه می رساندند. امری که پس از مدتی برای شاه مکشوف شد و ناصرالدین شاه تدبیری برای آن کرد. دوستعلی خان معیرالممالک در این رابطه می نویسد . . .

شاهان قاجار زنان زیادی داشتند. قطعا نگاهداری، تفریحات و غذاخوری اینها هر یک فرهنگ خاصی داشت. به عبارتی دیگر دربار عریض و طویل قاجار سبک زندگی خاص خود را داشت. در زیر نوع تهیه غذا برای همسران شاهان قاجار و به طور خاص ناصرالدین شاه به تصویر کشیده می شود . . .

ناصرالدین ‌شاه قاجار معروف به «سلطان صاحبقران» و بعد «شاه شهید»، چهارمین شاه از دودمان قاجار ایران بود. وی طولانی‌ترین مدت شاهی را در میان دودمان قاجار دارا است.

سبک و سیاق زندگی زنان حرمسرای قاجاری جای تامل دارد. تحرک اجتماعی در میان آنان بالاست و ممکن است از جایگاهی ضعیف به مرتبه ای بلند دست یابند. انیس الدوله سوگلی ناصرالدین شاه، که نام اصلی او فاطمه بود، خادم سوگلی پیشین ناصرالدین شاه بود که جیران نام داشت. مرگ او راه را برای فاطمه گشود تا همسر شاه قاجار باشد.

در شیراز یک ارمنی بود که «کمانچه» را بسیار خوب می نواخت از بخت بد آوازش به گوش شاه رسیده بیدرنگ به دربار فراخوانده شد تا بهترین کمانچه نواز قلمرو پادشاهی باشد.

در تاریخ معاصر ایران نام ناصرالدین شاه قاجار با حرمسراهای عریض و طویل و زنان و رقاصه های مختلف پیوند خورده بود. وی که به اداره امور کشور تمایل چندانی نداشت؛ بیشتر وقت خود را در حرمسرای خود سپری می نمود. در تصویر عبدی خان رقاصه معروف دربار ناصری مشاهده می شود.

در این باره «تاج‌السلطنه» دختر ناصرالدین شاه در خاطراتش می‌نویسد: «پدر من مقصود عظیمی از این بابت داشت می‌خواست بداند کدامیک از خانم‌ها با هم دشمنی دارند. این بهترین وسیله برای فهم این کار بود. این بازی عبارت بود از خاموش کردن چراغ و زنان در تاریکی حکم قطعی در آزادی داشتند تا با یکدیگر برخورد کنند و وقتی چراغ روشن می‌شد، هر کس به همان صورت که بود، ...

داشتن زنان متعدد و نگهداری از آنها در چهاردیواری حرمسرا، با توجه به حسادت‌ها و رقابت‌های میان آنان، شاهان قاجار را با دشواری‌هایی روبرو می‌ساخت. شاه اگرچه در عمل مالک آنها بود و بر آنان حکم می‌راند و از سوی دیگر اگر چه کنترل زنان حرم، توسط خواجه‌ها و چشم و گوش‌های شاه صورت می‌گرفت، اما با این همه، به وجود آمدن درگیری در میان زنان حرم، یک امر اجتناب‌ناپذیر ...

از تفریحات دیگری که در زمان «فتحعلی‌شاه» رواج داشت، همان مسابقه‌ی «نرم‌تنی» بود که قبلأ به آن اشاره کرده‌ایم. شاه دستور می‌داد که پارچه‌ی مقاوم و پلاستیک مانند بزرگی را در سالن قصر پهن کنند و روی آن ابریشم خرد شده بریزند.

گروهی از زنان حرمسرای شاه دست در دست هم در حیاط کاخ، عکاس خود ناصرالدین شاه است.

انیس الدوله بانویی معظمه از بانوان حرم ناصرالدین شاه قاجار و نام حقیقی او فاطمه از طائفه گرجی مازندران بود

گروه دیگری از زنان حرمسرا شامل دختران یا زنانی بودند که از طریق جنگ‌ها و یا دزدیده شدن و یا تجارت برده، اسیر و فروخته می‌شدند و تحت عنوان کنیز در خدمت شاهان قاجار قرار می گرفتند