شجره طیبه خاندان شهید صدر(1)

آیت الله شهید سید محمدباقر صدر، نسبش با سی و یک واسطه به حضرت امام موسی بن جعفر (ع) منتهی می شود به این ترتیب :
سید محمد باقر صدر
1. ابن سید حیدر
2. ابن سید اسماعیل
3. ابن سید صدرالدین محمد
4. ابن سید صالح
5. ابن سید محمد
6. ابن سید ابراهیم شرف الدین
7. ابن سید زین العابدین
8. ابن سید علی نورالدین
9. ابن سید نورالدین علی
10. ابن سید حسین عزالدین
11. ابن سید محمد
12. ابن سید حسین
13. ابن سید علی
14. ابن سید محمد
15. ابن سید ابوالحسن تاج الدین
16.ابن سید محمد
17. ابن سید عبدالله جلال الدین
18. ابن سید احمد
19. ابن سید حمزه ابوالفوارس
20. ابن سید سعدالله
21. ابن سید حمزه
22. ابن سید ابوالسعادات
23. ابن سید ابومحمد
24. ابن سید محمد
25. ابن دیلیمیه ابوالحسن علی
26. ابن سید ابوطاهر
27. ابن سید محمد
28 ابن سید طاهر
29. ابن سید حسین قطعی
30 ابن سید موسی ابوسبحه
31. ابن ابراهیم المرتضی
ابن موسی بن جعفر علیهما و علیهم السلام
در این شجره طیبه علویه فاطمیه موسویه و ثمرات و فروع آن، رجال و شخصیتیهای بزرگ شیعه جای دارند که تعداد ی از آنان از معاریف علمای شیعه هستند. در این مقال با رعایت اختصار، به عنوان معرفی آباء و اجداد آیت الله شهید صدر توضیحاتی داده می شود.
در میان فرزندان امام موسی کاظم (ع)، دو نفر به نام ابراهیم هستند : یکی ابراهیم اکبر و دیگری ابراهیم اصغر ملقب به مرتضی. ابراهیم اصغر و از دو پسر خود به نامهای موسی ابوسبحه و جعفر نواده داشته است و برخی گفته اند از سه پسر خود، نواده داشته و سومی را اسماعیل بن ابراهیم دانسته اند.آیت الله سید محمد باقر صدر از نواده موسی بن ابراهیم اصغر است. موسی بن ابراهیم اعقاب فراوانی از هشت پسر خود دارد و یکی از پسران او حسین قطعی است که نسبت آیت الله صدر به او می رسد. حسین قطعی نیز اعقاب و نسل فراوانی داشته و اعقاب او به ابوالحسن علی، معروف به ابن دیلمیه بن ابی طاهر بن محمد محدث بن طاهر بن حین قطعی منتهی می شود.
فرزند ابن دیلمه که محمد نام داشت و کنیه اوابوالحارث است جد، آیت الله صدر و نیز جد سادات معروف به آل نورالدین در جبل عامل است و پسرش عبدالله، مکنی به ابومحمد نقیب النقباء سادات بغداد بود. صاحب عمده الطالب می نویسد:«او از بغداد به کربلا هجرت کرد و او را در آنجا اعقابی است. ونیز وی را در بعلبک لبنان و اطراف آن اعقابی است که گروهی از آنان معروف به «بنی معالی» هستند و «معالی» با دو واسطه، فرزند اوست : معالی بن علی بن عبدالله.»
فرزند دیگر ابومحمد نقیب، محمد مکنی به ابواالسعادات، مؤلف عمده الطالب گوید :«وی از احفاد امام کاظم (ع) است و اولاد او در کربلا به آل ابوالسعادات معروف هستند.» جد دیگر آیت الله صدر، احمدبن حمزه بن سعدالله بن حمزه بن ابی السعادات است.مرحوم سید شرف الدین می نویسد:«از کتاب «غایه الاختصار»، تألیف سید تاج الدین حسینی، استفاده می شود که سعدالله بن حمزه، به مجد و بزرگواری مشهور بوده و خاندان او در کربلا از شریف ترین خاندانها بوده است.» و احمدبن حمزه علاوه بر اینکه جد آیت الله صدر است، جد سادات معروف به نورالدین در نبطیه لبنان است و از این خاندانند سید حسین نورالدین و سید حیدرنورالدین که از علمای نبطیه لبنان بوده اند و نیز دو فقیه بزرگوار: سید محمد نور الدین و برادرش سید مهدی نورالدین و نیز عالم جلیل : سید عبدالحسین نورالدین که از هر پنج نفر در کتاب «تکمله امل الآمل» یاد شده اند.
جد دیگر آیت الله صدر، محمد شمس الدین بن عبدالله جلال الدین بن احمد بن حمزه است که متأسفانه از شرح حال وی اطلاعی در دست نیست و یا ما اطلاعی نداریم. جد دیگر آیت الله صدر، تاج الدین معروف به ابی الحسن بن محمد شمس الدین است که گویا نام او عباس بوده است، زیرا حاجی نوری در «خاتمه مستدرک » و محدث قمی در «منتهی الامال» در شرح حال سید صدرالدین عاملی، از وی که از اجداد سید صدرالدین است، به عنوان «تاج الدین عباس بن محمدبن عبدالله بن احمد» یاد کرده اند. و ابن شدقم در کتاب «تحفه الازهار» این ابوالحسن و اولاد و نوادگان او را یاد و از آنان ستایش فراوانی کرده است. جد دیگر آیت الله صدر، محمدبن حسین بن علی بن محمدبن تاج الدین است.

عزالدین حسین بن محمد (جد نهم آیت الله صدر)

از وی در کتابها به عنوان سید حسین بن ابی الحسن یاد شده است. مرحوم سید حسن صدر گوید، «به معروف ترین جد خود که ابوالحسن تاج الدین است و جد چهارم او می باشد منسوب شده» و این گونه انتساب یعنی انتساب به جد در کتابها مرسوم و معروف است، بنابراین نباید تصور شود که ابوالحسن پدر عزالدین حسین بوده است. عزالدین حسین در سال 906 در «جبع» به دنیا آمد و تا سال 925 نزد پدر شهید ثانی درس خواند. در سال 925 که این استاد فاضل از دنیا رفت، از «جبع» به «میس» منتقل شد و از محضر شیخ علی بن عبدالعالی میسی متوفای 938 تلمذ کرد و همچنین نزد شیخ شمس الدین محمد که از مشایخ شهید ثانی است، درس خواند و همین استاد، پدر همسر او بود. صاحب «امل الآمل» می نویسد، «السید حسین کان عالما فاضلا فقیها مقدماً» این سید بزرگوار و عالم جلیل القدر در سال 963 در «صیدا» مسموم شد و به طرز مظلومانه ای از دنیا رفت و شهید ثانی که داماد وی بود با گروه کثیری از مؤمنان بر جنازه او نماز خواند و در جبع به خاک سپرده شد.

سید نورالدین علی بن سید حسین عزالدین (جد هشتم آیت الله صدر)

وی در سال 931 در «جبع» به دنیا آمد. ابتدا از محضر پدرش استفاده کرد و سپس از درس شهید ثانی رحمه الله علیه بهره برد. او و سید علی بن الحسین الجزینی از همه شاگردان شهید ثانی فاضل تر بودند. شهیدثانی ابتدا با دختر سید حسین عزالدین (خواهر همین نورالدین علی) و سپس با خانمی دیگر ازدواج کرد و خداوند به او دختری داد که سید نورالدین علی، وی را به همسری اختیار کرد و از نتایج این وصلت مبارک، صاحب مدارک شد.
و نیز شهید ثانی با خانمی دیگر ازدواج کرد و از این ازدواج، صاحب معالم به دنیا آمد. پس از شهادت شهید ثانی،
آن خانم به همسری سیدنورالدین علی درآمد و سید علی نورالدین جد هفتم آیت الله صدر، نتیجه این ازدواج است. سید نورالدین علی جد هشتم آیت الله صدر، بیست و یک ساله بود که به حج خدا مشرف شد و در همان سفر با مفتی آن زمان حجاز یعنی ابن هجر هیثمی، صاحب کتاب «صواعق محرقه» داستانی دارد که در «روضات الجنات» از آن یاد شده است. در سال 988 به مشهد رضوی مشرف شد و در همین سفر بود که چند نفر از علمای ایران مانند میرداماد و امیر فیض الله تفرشی، از او روایت گرفتند. صاحب معالم و صاحب مدارک و دیگران نیز از او روایت می کنند. نسخه ای از «مصباح المجتهد» شیخ طوسی در کتابخانه سید حسن صدر، صاحب «تأسیس الشیعه» بوده که شامل اجازه ای به خط همین سید نورالدین علی برای شیخ محمدبن فخرالدین اردکانی مورخ 999 بوده است و بنابراین تا سال 999 در قید حیات بوده و تاریخ وفات او معلوم نیست. از این بزرگوار و فرزندش صاحب مدارک، در کتاب امل الآمل و ریاض العلماء و لؤلؤ البحرین امل الآمل سید حسن صدر و اعیان الشیعه و فوائد الرضویه و خاتمه مستدرک الوسائل و بغیه الراغبین سید شرف الدین یاد شده است.

سید علی نورالدین بن نورالدین علی (جد هفتم آیت الله صدر)

وی برادر مادری صاحب معالم و برادر پدری صاحب مدارک است و در سال 970 در «جبع» به دنیا آمد. نزد پدرش و برادرانش صاحب معالم و صاحب مدارک تلمذ کرد. در سال 1040 به مکه معظمه هجرت کرد و تا پایان عمر در همان جا، در خدمت اسلام و مکتب تشیع بود و به برکت او گروهی شیعه شدند. در سال 1068به رحمت الهی و اصل و فرزندش، سید زین العابدین، جد ششم آیت الله صدر بر او نماز خواند و در قبرستان ابوطالب (معلی) به خاک سپرده شد. سید علی خان در سلافه العصر گوید، «او را دیدم در حالی که سنش از نود سال گذشته بود و الناس یستعینون به ولا یستعین.»
شیخ شمس الدین محمد حرفوشی حریری عاملی از شاگردان اوست که نزد او نحو، اصول فقه، فقه و معقول خوانده و سپس به دریافت اجازه ای از او مفتخر شده که در کتاب بغیه الراغبین نقل شده است.

تألیفات سید علی نورالدین

1. غرر المجامع : شرح مختصر نافع محقق حلی است. کتاب طهارت
2. الانوار البهیه : شرح اثنا عشریه شیخ بهایی است.
3. الشواهد المکیه : رد فوائد مدینه استرآبادی است
4. غنیه المسافر : شامل مطالب گوناگون
5. تفسیر آیه مودت
6. جواب استفتائات
7. اشعار
8. ترجمه الجزیره الخضراء؟
9. حواشی بر کتابهای فقهی و اصولی و حدیث
سید علی نورالدین پنج پسر داشت. سید جمال الدین که در حیدرآباد هند بود و در سال 1098 از دنیا رفت؛ سید حیدر که در اصفهان بود؛ سید علی (پدر صاحب کتاب نزهه الجلیس )؛ سید ابوالحسن که ساکن شام بود و سید زین العابدین (جد ششم آیت الله صدر).

سید زین العابدین بن علی نورالدین (جد ششم آیت الله صدر)

در سال 966 در «جبع» به دنیا آمد. مادرش دختر عالم جلیل، شیخ نجیب الدین علی بن محمدبن مکی عاملی بود.در سال 1064 به حج خدا مشرف شد در حالی که پدرش از سالها قبل، به مکه هجرت کرده بود. وی پس از انجام مناسک حج و زیارت رسول خدا (ص) و امامان بقیع (ع)، به زیارت عتبات عالیه عراق و سپس به زیارت امام علی بن موسی الرضا(ع) مشرف شد و از آنجا به حیدرآباد هند رفت تا از برادرش سید جمال الدین که در آنجا ساکن شده بود، دیدار کند. با اینکه حاکم حیدرآباد مایل بود که ایشان هم مانند برادرش در آنجا بماند، نماند و در سال 1068، بار دیگر با حجاج حیدرآباد به مکه مشرف شد تا در خدمت پدر باشد، اما متأسفانه فقط چند روزی در محضر پدر بود که او از دنیا رفت. وی بر جنازه پدر بزرگوارش نماز خواند و او را در قبرستان معلی (ابوطالب) دفن کرد. سیدزین العابدین پنج سال (از سال 1068 که پدرش رحلت کرد تا 1073) در مکه معظمه بود و در همان جا وفات یافت و مانند پدرش در کنار قبر حضرت خدیجه (س) در قبرستان ابوطالب به خاک سپرده شد. او سه پسر داشت :
1. سید حسین (1041-1098) که در سال 1069 به حج بیت الله مشرف شد و تا سال 1073 که پدرش در مکه در قید حیات بود، از محضر او استفاده کرد و پس از وفات او در سال 1079 به سوریه آمد و در دمشق ساکن شد و در سال 1098 همان جا وفات یافت.
2. سید محمد که از دو برادر دیگر کوچک تر بود و در سال 1100 در جبع از دنیا رفت.
3. سید ابراهیم شرف الدین جد پنجم آیت الله صدر وجد پنجم مرحوم سید شرف الدین صاحب کتاب «المراجعات» و جد چهارم سید حسن صدر صاحب کتاب تأسیس الشیعه، مادرش دختر عالم بزرگوار شیخ سلیمان عاملی نباطی متوفای 1079 است.
4. سید علی در سال 1030 در «جبع» که آن زمان وطن خاندان او بود به دنیا آمد و نزد پدرش سید زین العابدین و عموهایش و نیز چند نفر دیگر از علمای آن دیار درس خواند و در فقه و اصول و منطق و حکمت و کلام و تفسیر و حدیث و درایه و رجال و غیره به مرتبه ای عالی رسید. در سال 107 به «شحور» هجرت کرد و در همان سال به حج خانه خدا و زیارت عتبات مقدسه مدینه مشرف شد و در سال 1080 در «شحور» به لقاءالله پیوست. سید ابراهیم شرف الدین گویا فقط یک پسر داشت و او سید محمد، جد چهارم آیت الله صدر و مرحوم سید شرف الدین و جد سوم سید حسن صدر است.

جد چهارم آیت الله صدر

سید محمد بن ابراهیم مکنی به ابوصالح، در سال 1049 در «جبع» به دنیا آمد. نزد پدرش درس خواند و از مجلس درس فقیه بزرگوار، شیخ احمد بن حسین عاملی نباطی که عموی جده او بود(زیرا وی برادر شیخ سلیمان پدر مادر شرف الدین ابراهیم است) استفاده و چند روز بعد از وفات پدرش، در سال 1080 به عراق هجرت کرد و در آنجا از درس شیخ حسام الدین طریحی نجفی، متوفای 1095 و چند نفر دیگر از فقها بهره برد. در سال 1083 به اصفهان رفت و با دختر محقق سبزواری، صاحب کتاب، «ذخیره» ازدواج کرد و از این همسر دو فرزند داشت که هر دو با مادرشان در سال 1098 در اثر بیماری وبا از دنیا رفتند. محقق سبزواری نیز در سال 1090 از دنیا رفت. وی پس از وفات محقق سبزواری، از محضر شیخ علی نواده شهید ثانی که در اصفهان ساکن بود، استفاده می کرد. در سال 1099 به مشهد الرضا مشرف شد و میهمان صاحب وسائل، مرحوم شیخ حر عاملی بود. صاحب وسائل دختر خود را به همسری وی درآورد.
او در سال 1101 با خانواده اش به وطن اصلی خود، «شحور» شام مراجعت کرد و تا پایان عمر، یعنی تاسال 1139 همان جا ماند. تألیفات او عبارتند از :
1. تعلیقه بر اصول کافی
2. تعلیقه بر نفلیه شهید اول
3. تعلیقه بر قواعد علامه حلی
4. کشکول شامل متفرقات از جمله شرح حال خود و تعدادی از خاندانش که این کتاب از مصادر بغیه الراغبین مرحوم شرف الدین است.
وی دو پسر داشت، یکی سید محمد که او را سید محمدثانی می خواندند و جد سوم مرحوم سید شرف الدین است دیگری سید صالح که جد سوم آیت الله صدر است.

سید محمدبن سید محمد

مادرش، دختر صاحب وسائل، شیخ حر عاملی بود و در سال 1125 ، یعنی بیست و چهار سال پس از آمدن پدرش به «شحور»، در حالی که پدرش هفتاد و شش سال داشت در آنجا به دنیا آمد. سید محمد نزد برادرش سید صالح درس خواند. آنها در سال 1155 با هم به عراق هجرت کردند و در کربلا و نجف از اعلام و اساتید بزرگی مانند وحید بهبهانی بهره بردند و در سال 1163 با هم به «شحور» مراجعت کردند و مشغول خدمات دینی شدند. در سال 1199 برادرش به خاطر فتنه ای که پیش آمده بود، مجبور به فرار و هجرت به عراق شد و سید محمد در «شحور» ماند و در سال 1215 در روز عرفه به لقاءالله پیوست. از سید محمد پس از وفات او فقط یک پسر ماند و او و سید اسماعیل جد دوم مرحوم سید شرف الدین صاحب کتاب مراجعات است.

سید اسماعیل (جد سید شرف الدین)

نزد پدر خود ادبیات و فقه آموخت و اجازه ای مفصل از او داشت. وی از فضلای عصر خود به شمار می آمد و در عین حال به کار و تلاش برای معاش می پرداخت و از این راه صاحب املاک و اراضی و ثروت شد. مرحوم سید شرف الدین می نویسد،«کل ما فی ایدی احفاده فانما هو موروث عنه فتحن الی الآن نرقع فی نعمته و ما قد بعناه نحن و آباؤنا من ترکته اضعاف مابقی.» در سال 1266 در شحور در سن حدود هشتاد سالگی در گذشت. از وی دو پسر باقی ماند: سید جواد و سید ابوجعفر. سید ابوجعفر از اولیاء الهی بود و علماء عصر و اتقیاء به او تبرک می جستند و ارادت خاصی به او داشتند. وی فرزند ذکور نداشت و در سال 1279 از دنیا رحلت کرد. سید جواد،جد شرف الدین در سال 1222 به دنیا آمد و با تقوی و ورع و احتیاط بسیار زیست و مورد تکریم و احترام عامه مردم و نیز علمای عصر خود بود و در سال 1297 از دنیا رحلت کرد و آخرین جلمه او این بود : رب توفنی مسلما و الحقنی بالصالحین. وی پنج پسر داشت:
1. سید علی 1252 -1273 که مقدمات علوم حوزوی را خواند و در جوانی و قبل از ازدواج از دنیا رفت.
2. سید محمود 1255-1211 مقدمات را خواند و به خاطر مبتلا شدن به بیماری نتوانست برای تکمیل به نجف مشرف شود و از جوانی تا هنگام وفات بستری بود.
3. سیداسماعیل 1270-1327. وی نزد برادرش، پدر سید شرف الدین درس خواند و در عین حال به کارهای اقتصادی هم پرداخت و از این راه خدمات فراوانی به مردم انجام داد.
4.سید حسین 1275-1335.وی از حیث ورع و تقوی بین خاصه و عامه معروف بود.
5. سید یوسف پدر سیدشرف الدین
وی در سال 1262 یا 1263 در شحور به دنیا آمد. مقدمات را همان جا خواند. در سال 1275 با برادرش سید محمود به جبع رفت و در آنجا مشغول تحصیل شد و در سال 1285 به کاظمین عراق مشرف شد و از محضر سید ابوالحسن الهادی پدر حسن صدر استفاده کرد، سپس از محضر شیخ محمد حسن آل یاسین بهره برد. در سال 1290 به نجف مشرف شد و از محضر درس شیخ محمد حسین کاظمی، صاحب هدایه الانام فی شرح الشرائع الاسم و شیخ محمد کاظم خراسانی، صاحب کفایه الاصول و حاج آقا رضا همدانی، صاحب مصباح الفقیه و میرزا حبیب الله رشتی، صاحب بدائع الاصول و سید اسماعیل صدر استفاده کرد. در سال 1287 با دختر استادش سید ابوالحسن الهادی ازدواج کرد و نتیجه این ازدواج، علامه سید شرف الدین بود.

سید شرف الدین سید یوسف

در سال 1290 در کاظمین به دنیاآمد و در سال 1377 پس از دهها سال خدمت صادقانه به مکتب تشیع و تألیف کتابهای گرانقدر و ماندگار، به لقاءالله پیوست. شرح حال جامع ایشان را در کتاب بغیه الراغبین مطالعه فرمایید. رحمه الله علیه.

سید صالح بن سید محمد (جد سوم آیت الله شهید صدر و جد دوم سید حسن صدر)

در سال 1122 در قریه «شحور» به دنیا آمد. پدرش هنگام ولادت او هفتاد و سه سال داشت.مادرش شاید همان
دختر شیخ حر عاملی باشد. در آغاز نزد پدرش درس خواند و پس از وفات او در سال 1139 که وی هفده ساله بود، نزد چند نفر از علمای جبل عامل تلمذ کرد. علم طب و پزشکی را از علامه شیخ علی خاتون آبادی، متوفای 1208 آموخت. در جوانی به مصر رفت و چند ماهی در دانشگاه از اساتید آنجا استفاده کرد، سپس به حجاز رفت و دو سال از فقهای حرمین شریفین و محدثان آنجا بهره برد. در سال 1155 به عراق هجرت کرد و تا سال 1166 در کربلا اقامت داشت و از محضر وحید بهبهانی و عالمانی که در طبقه او بودند مستفید شد. سپس به قریه «شحور» بازگشت و تا سال 1199 در آنجا مشغول به خدمات دینی علمی بود. در سال 1199 به خاطر فتنه ای که پیش آمد و شرح آن درکتاب بغیه الطالبین آمده است، مجبور به فرار شد و به عراق هجرت کرد و سپس برادرش سید محمد، دو فرزند وی را با مادرشان به عراق برد و خود به «شحور» برگشت. در سال 1217 در نجف اشرف از دنیا رفت و در یکی از حجرات صحن حرم امیرالمؤمنان به خاک سپرده شد. از او چهار پسر باقی ماند که همه از علمای بزرگ شیعه بوده اند:
1. سید صدرالدین متولد 1193 که جد دوم آیت الله شهید صدر است.
2. سید محمد علی متولد 1195 که جد سید حسن صدر، صاحب کتاب تأسیس الشیعه است.
3.سید ابوالحسن متولد 1200
4. سید مهدی متولد 1203

ادامه دارد...