دوران پهلوی نه تخصصی وجود داشت و نه تعهدی

به‎نظر شما دو مقوله تعهد و تخصص چه رابطه‎ای با هم دارند؟ این دو مقوله ارتباط تنگاتنگی با هم دارند؛ بدین معنا اگر شما یک توانمندی علمی یا قابلیت خاصی داشته باشید، این قابلیت زمانی مسیر درستی پیدا می‎کند که از تعهد کمک بگیرد. یعنی تعهد است که به مجموعه معلومات شما جهت می‎دهد که این علم را در خدمت بشر یا ضد‎ آن به‎کار بگیرید. آن طرف هم همین‎طور است شما اگر تعهدی به ملت خودتان داشته باشید، یعنی احساس علقه و انگیزه برای کار داشته باشید اما علم و توانمندی نداشته باشید، این تعهد شما فایده‌ای نخواهد داشت و قادر نخواهد بود که گامی در جهت حل مشکلات جامعه بردارد یعنی اینجا تعهد می‎تواند به ضد ‎خودش هم تبدیل شود. وقتی که شما علم نداشته باشید برخی می‎توانند از تعهد شما بهره‎برداری‎‎های سوء بکنند کمااینکه ما این مقوله را در خیلی از مقاطع تاریخی شاهد بوده‌ایم. آدم‎‎های دارای تعهد اما فاقد علم، هدایت‌شان به‌دست کسانی می‎افتد که دارای علم و اطلاعات بیشتری هستند. افراد متعهد بی‌تخصص انگیزه دارند کار مثبت انجام بدهند و در جهت خدمت به هم‌نوع کار کنند اما چون در تاریکی حرکت می‎کنند و در شرایطی که دیگران روشنایی دارند و از روشنایی علمی برخوردارند می‎توانند از انگیزه‎مندی افراد بی‎تخصص بهره بگیرند.

رابطه بین دو مقوله تعهد و تخصص را در تاریخ معاصر ایران خصوصا دوران پهلوی چگونه می‎بینید؟ در دوران پهلوی نه تخصص بوده و نه تعهد، به میزانی که دیکتاتوری تشدید می‎شد حتی آدم‎‎های متخصص را هم تحمل نمی‎کردند چون هرچه انسان دارای تخصص بیشتری باشد برای خودش یک شأنی قائل است. اما فرد گاهی اوقات این شأن خودش را گران می‎فروشد اما در استبداد، ‎شأن افراد را گران نمی‎خرند اصلا استبداد شئون انسان‎ها را پایمال می‎کند. بنابراین در استبداد پهلوی، بسیاری از کسانی که دارای علم بودند اما تعهد نداشتند هم زیر پا گذاشته شدند. امثال انتظام‎ها، علی امینی‎ها، ابتهاج‎ها...

به هر حال از این افراد استفاده‎‎های زیادی شده در دوران پهلوی کسی مانند ابتهاج بنیانگذار سیستم بانکی جدید در عصر پهلوی بود. این‎طور نیست؟ شما باید به این نکته توجه داشته باشید که در نهایت زیر پا گذاشته شدند و به انحای مختلف، حذف شدند. هرچه استبداد درجاتش بیشتر می‎شد حتی افراد داری علم هم حذف می‎شدند.

منظور شما این است که دوران پهلوی برای بقای خودش نه به تعهد تکیه داشت نه به تخصص و صرفا به نیروی استبدادی خود متکی بود؟ برای بقای خود نیاز به کارشناسان خارجی داشت. استبداد وقتی که رشد می‎کند به‎شدت متزلزل می‎شود یعنی به‎شدت نگران است که مبادا یک کس دیگری پیدا شود که قوی‎تر از او باشد و جای او را بگیرد و به میزانی که اتکایش به بیگانه بیشتر می‎شود نسبت به رشد یافتن افراد توانمند داخل، خائف می‎شود یعنی یک خوفی همیشه دارد که مبادا یک فردی در داخل کشور پیدا شود و توجه بیگانه‎ای که او را روی کار آورده به خودش جلب کند. همین مسئله موجب می‎شود فردی مانند رزم‌آرا که یک شخص صرفا متخصص در ارتش است و در عین حال متعهد به بیگانه لذا پهلوی خیلی از او می‎ترسد. اگر قوام، رزم‌آرا را روی کار نمی‎آورد به‎طور کامل حذف می‎شد یا کسی مانند قرنی که زندانی می‎شود. می‎توان افراد زیادی را نام برد که تحت سلطه استعمار کار می‎کردند و هیچ تعهدی به‎کار خودشان نداشتند.

می توانید نام افراد بیشتری را ذکر کنید؟ کسی مانند علی امینی اصلا عضو سیا است اما به‎دلیل اینکه یک شأن تخصصی برای خودش قائل است غربی‎ها هم به او توجه دارند. غربی‎ها می‎گویند اگر می‎خواهیم جلوی این تهدیداتی که علیه سلطه خودمان هست را بگیریم حتما باید یک رفورمی در ایران صورت بگیرد بعد علی امینی را به شاه تحمیل می‎کنند اما بلافاصله شاه که می ترسد مبادا علی امینی گزینه مطلوب آمریکایی‎ها بشود، می‎رود قول می‎دهد که هرچه از علی امینی می‎خواهید من انجام می‎دهم آمریکایی‎ها می‎پذیرند و علی امینی از دائره قدرت حذف می‎شود.

یعنی امینی را نه تخصص و نه تعهد ماندگار نکرد؟ همین‎طور است، البته تعهد که نداشت بلکه تعهد به بیگانه داشت و می‎بینید که بعد از کودتای 28 مرداد رشوه کلانی از آمریکایی‎ها می‎گیرد و قراداد کنسرسیوم را منعقد می‎کند. درواقع علی امینی تعهدی به ملت ایران ندارد اما برای خودش یک شانی قائل است چراکه یک قابلیت علمی و تخصصی دارد همین امر برای محمد رضا پهلوی که نه قابلیت علمی دارد نه قابلیت شخصیتی دارد برای آمریکای‎ها همین شخص مطلوب است. اصلا سلطه هرگز انسان قوی ولو انسان‎‎های وابسته به خودش را نمی‎پذیرد چرا چون سلطه یک شتاب دارد و می‎خواهد حداکثر بهره‎برداری را داشته باشد. سلطه برخلاف فترت بشر است یک پدیده غیر عرف است. سلطه چون یک امر غیر معمول است و خیلی برای خودش دوامی قائل نیست و همیشه نگران است که یک خیزیشی صورت بگیرد علیه سلطه لذا می‎خواهد افرادی را پیدا کند که در این فرصت بیشترین بهره را بهش بدهد یک فرد متخصص ولو وابسته آن منافع حداکثری را برای سلطه برآورده نمی‎کند و یک جا‎های آن شخص براساس تخصص خودش اجازه هر کاری نمی‎دهد و هشدار می‎دهد که این کار شما غیر منطقی است مثلا در خاطرات ابتهاج او به آمریکای‎ها می‎گوید این چیزی که شما مطالبه می‎کنید به‎نفعتان نیست بگذارید بخشی از پول نفت خرج این ملت بدبخت شود چراکه این موضوع منجر به قیام ملت ایران خواهد شد این نه به‎خاطر این است که ابتهاج متعهد است به ملت ایران بلکه می‎گوید روزی ملت ایران قیام خواهد کرد و شما را پس خواهد زد همانگونه که در خاطراتش اشاره می‎کند و می‎گوید من با آمریکایی‎ها دعوا کردم و گفتم این کار به ضرر خودتا انجام ندهید و این موضوع درباره دیگر رجال متخصص عصر پهلوی صدق میکند. این افراد می‎خواهند بگویند که ما دلسوز شما آمریکای‎ها هستیم و به‎عنوان یک کارشناس به شما نشان می‎دهیم که کدام کار به ضرر شماست اما آمریکای‎ها گوش نمی‎دهند چون منافعشان از حداکثر می‎آید به حداقل و می‎خواهند در مدتی که هستند نفت و ثروت این کشور را هرچه بیشتر غارت کنند. لذا خیلی از افراد متخصص دوران پهلوی در پیش پای محمد رضا شاه قربانی می‎شوند. یعنی آمریکایی‎ها در جهت فربه کردن استبداد این افراد را پیش پای پهلوی قربانی می‎کنند.

ادامه دارد . . .