حدود و ثغور استعمارگری بریتانیا

بریتانیا در میان استعمارگران، پهناورترین و بیشترین مستعمرات را از آن خود کرده بود. تا جایی که گفته می‌شد، آفتاب در بریتانیا غروب نمی‌کند. این مستعمرات شامل کشورهای کنونی مختلف در چند قاره بود و بریتانیا به اشکال مختلف آنها را اداره می‌کرد.
«پهنای سرزمین‌های امپراتوری بریتانیا به پانزده میلیون کیلومتر مربع می‌رسید - که پهناورترین امپراتوری روی زمین بود - در حالی که فراخی خاک جزیره بریتانیا و ایرلند بیش از ۲۴۳۵۰۰ کیلومتر مربع نبود. هندوستان - که پیش از استقلال پاکستان را نیز دربرمی‌داشت - به خودی خود «امپراتوری هند» نامیده می‌شد و یک نایب‌السلطنه بر آن فرمان می‌راند که برگماشته لندن بود و گوهری بود بر تاج و تخت پادشاهی بریتانیا. پهنه مستعمره‌های آسیایی بریتانیا تا آسیای خاوری، «هونگ کونگ» و مالزیا گسترده بود. در خاورمیانه کشورهای اردن، فلسطین، یمن و کویت «تحت الحمایه» بریتانیا بودند. در اقیانوس اطلس و به ویژه در اقیانوس آرام آمریکا نیز چند مستعمره داشت. پیش از ۱۹۳۹ «کانادا»، «زلاند نو» و «اتحادیه آفریقای جنوبی» را دولت بریتانیا از مستعمرگی رهانیده، به آنها خودگردانی داده و در جرگه «ملت‌های همسود» - مشترک المنافع - جایشان داده بود. این کشورها پسین‌تر به استقلال کامل رسیدند اما پیوند سیاسی خود با بریتانیا را نبریدند. از مستعمره‌های پیشین بریتانیا، عراق که در سال ۱۹۳۲ و مصر که در سال ۱۹۳۶ به استقلال رسیدند به «ملت‌های همسود» نپیوستند، اما با بریتانیا پیمان‌های نظامی و اقتصادی بسته بودند که سپس شکستند.»

منبع: مهران توکلی، استعمار، استعمارگری، استعمارزدایی، جهان سوم، تهران، نشر نی، 1385، صص 40- 41