نگاهی به روابط موساد و ساواک

یکی از مسائلی که در حوزه‌ی علوم سیاسی و روابط بین‌الملل مطرح می‌شود مسائل امنیتی و اطلاعاتی است. به خصوص فعالیت‌های اطلاعاتی همیشه از جذابیت خاصی برای افکار عمومی برخوردار بوده است. در این میان، یکی از موضوعات قابل طرح، روابط دستگاه‌‌های امنیتی میان دو کشور است. این که کشورها تا چه اندازه به یکدیگر نزدیک هستند یا یکدیگر را دشمن می‌پندارند بر همکاری‌هایی از این دست تاثیر می‌گذارد. در واقع، اگر دو کشور تصویر مثبتی از هم داشته باشند و یکدیگر را دوست و متحد قلمداد کنند امکان و احتمال همکاری اطلاعاتی میان آن‌ها بالا است.
روابط موساد و ساواک در سال‌های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی از این دست همکاری‌ها اطلاق می‌شود. به تعبیری، برقراری روابط نزدیک سیاسی، اقتصادی و حتی فرهنگی میان تهران و تل‌آویو در سال‌های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی سبب شد همکاری اطلاعاتی میان دو کشور تحکیم و تقویت است. بر این اساس، تلاش می‌کنیم تا نگاهی هر چند کوتاه و گذار به این مسئله داشته و ابعاد آن را مورد ارزیابی قرار دهیم.

همکاری مشترک بعد از کودتای 28 مرداد سال 1332ش
اگر بخواهیم به لحاظ تاریخی نقطه‌ی سرآغازی برای همکاری اطلاعاتی موساد و ساواک مشخص کنیم باید به کودتای 28 مرداد سال 1332ش باز گردیم. با بازگشت شاه به قدرت، روابط ایران و اسرائیل احیا و به تدریج رو به گسترش نهاد.از همین جاست که شاهد حضور ماموران موساد در ایران هستیم. با این حال، بعد از تشکیل ساواک در سال 1335ش، سازمان سیا تلاش کرد زمینه‌ی همکاری میان این دو نهاد اطلاعاتی در منطقه‌ی خاورمیانه را فراهم کند. به این ترتیب، در سال‌های پایانی دهه‌ی 1330ش و سال‌های آغازین دهه‌ی 1340ش شاهد افزایش همکاری‌های موساد و ساواک هستیم. در همین مقطع زمانی است که هم‌کاری دوجانبه‌ی این دو نهاد اطلاعاتی در کارهای امنیتی و جاسوسی در ایران و دیگر کشورهای خاورمیانه، روندی شتابنده و فراگیر پیدا می‌کند. در چنین شرایطی است که سازمان سیا بخشی از وظایف و مسئولیت‌های خود در قبال ساواک را به موساد واگذار می‌کند.[1]

همکاری طرفین علیه فلسطینی‌ها
سازمان اطلاعاتی رژیم اسرائیل، برای برخوردار شدن از پشتیبانی ساواک برای عملیات بر ضد فلسطینیان در کشورهای عربی خاورمیانه، تلاش بسیاری از خود نشان داد. در واقع، برخی از اسناد نشان می‌دهند که سرویس موساد در نشست‌های دوجانبه و سه جانبه با ساواک و سیا از سازمان اطلاعاتی ایران می‌خواهد که در اقدامات علیه فلسطینیان همکاری کند. به خصوص که ایران یک کشور اسلامی بود و امکان رخنه در گروه‌ها و سازمان‌های فلسطینی برای آن کار دشواری نبود. سازمان موساد در دوران پادشاهی محمدرضا شاه پس از سازمان‌های اطلاعاتی امریکا، شوروی و انگلستان، فعال‌ترین شبکه اطلاعاتی در ایران را داشت و در برپایی سازمان ساواک نقش بی‌بدیلی ایفا کرد.[2]

همکاری طرفین از طریق واسط
سازمان موساد در ایران سه پایگاه برون مرزی در استان‌های خوزستان، ایلام و کردستان داشت که ارتباط نزدیکی با ماموران ساواک در تهران داشتند. این سه پایگاه ‌همه اطلاعات لازم درباره کشورهای عربی مانند عراق، کویت، امارات، سوریه و عربستان را جمع آوری و در اختیار نهادهای مربوطه قرار می‌دادند. شاه ایران در اوایل سال 1336ش بود که از تیمسار تیمور بختیار که نام نخستین رئیس ساواک را یدک می‌کشید خواست که انگیزه‌ی ایران را برای برای همکاری اطلاعاتی با اسرائیل به مقام‌های این کشور اعلام کند. به همین دلیل بود که تیمور بختیار به اسرائیل رفت و در آنجا با ایسر هارل رئیس سازمان موساد ملاقات کرد. هارل نیز همکار خودش یعقوب کارورز و رئیس موساد در فرانسه را با بختیار آشنا کرد. هدف این بود که بعد از آن ارتباط میان بختیار و هارل از طریق یعقوب کارورز انجام شود. کارورز نیز پس از دیدارهای فراوان با بختیار به تهران آمد و زمینه را برای یک موسسه‌ی بازرگانی در تهران در سال 1337ش فراهم کرد. این موسسه به سامان دادن فعالیت اسرائیل در ایران می‌پرداخت.[3]

کشیده شدن همکاری ها به شاخ آفریقا
نشست‌های فراوانی در سال‌های بعد میان مسئولان امنیتی ایران و اسرائیل در سطوح مختلف برگزار شد و ارتباطات دوستانه و نزدیکی میان رئیس موساد و ساواک ایجاد شد. مناسبات میان طرفین آنچنان گرم شد که صحبت از انجام عملیات مشترک در برخی از کشورهای هدف در یکی از نشست‌ها در سال 1345ش مطرح شد. در همین حال، شاهد افزایش فعالیت موساد در ایران نیز هستیم. به عنوان مثال، اوری لوبرانی که یکی از اعضای بلندپایه موساد است در طول همین سال‌ها به ایران می‌آید و در اجرای برخی کارهای اطلاعاتی با ساواک همکاری می‌کند. او روابط بسیار نزدیک و دوستانه‌ای با شاه ایران داشت و در برپایی اتاق‌های بازجویی ساواک همکاری می‌کرد. همکاری طرفین آنچنان گسترده شد که در سال 1357ش و در یک جلسه‌ی کاری مشترک میان ساواک و موساد بنای کار بر این گذاشته شد که در مورد فعالیت اطلاعاتی - امنیتی در شاخ آفریقا، عربستان و منطقه‌ی خاورمیانه همکاری مشترک صورت گیرد.[4]

سلطه‌ی موساد بر ساواک
یکی از مسائلی که موجب شد روابط میان ساواک و موساد بسیار نزدیک شود آموزش اعضای ساواک توسط نیروهای کارکشته‌ی موساد بود. موساد از هر فرصتی استفاده می‌کرد تا زمینه را برای برگزاری دوره‌های آموزشی کارکنان ساواک، چه در ایران و چه در اسرائیل فراهم کند. این موضوع خود سبب می‌شد ساواک، افرادی را به انگیزه شرکت در دوره‌ها، به اسرائیل بفرستد یا استادان و کارشناسان اسرائیلی را به ایران دعوت کند تا آموزش لازم را ببینند. موساد به همین واسطه امتیازهای فراوانی از ساواک می‌گرفت و این مسئله موجب وابستگی ساواک و سران آن به موساد می‌شد.[5]
در مجموع، می‌توان به صراحت این گزاره را تایید کرد که روابط موساد و ساواک به تدریج و تا پایان دوره‌ی پهلوی رو به فزونی گذاشت به نحوی که طرفین به همکاری فراتر از منطقه‌ی خاورمیانه می‌اندیشیدند.

[1] مهین کفاش، روابط امنیتی- اطلاعاتی ایران و اسرائیل با تکیه بر سازمان‌های ساواک و موساد، تاریخ پژوهان، شماره 20، 1388

[2] همان

[3] عبدالرحمن احمدی، ساواک و دستگاه اطلاعاتی اسرائیل، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1381، صص 149-153.

[4] مظفر شاهدی، ساواک سازمان اطلاعات و امنیت کشور(1357-1335)، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1386، 244-245.

[5] مهین کفاش، پیشین