نگینی بر پهنه کویر

شهر قم، در دوره قاجار یکی از شهرهای کم‌جمعیت کشور بود که دلیل عمده آن ناشی از شرایط جغرافیایی آن بود. اقلیم قم، گذشته از آنکه موانع و مشکلاتی بر زیست طبیعی انسان ایجاد نموده بود، از نظر اقتصادی مزایا و امکاناتی نیز داشت:
«قم در غرب رشته کوه‌‌های حاشیه کویر افتاده و مانند نگینی بر پهنه کویر ‌‌ایستاده بود.‌ ‌این جلگه با کوه و صخره‌های تیره و کبود احاطه شده بود و در دامنه آن خانه‌های ساخته از آجر قرمز به چشم ‌می‌خورد. جمعیت قم حدود ۴ یا ۵ هزار نفر و محصول عمده آن سنگ نمک بود. سنگ نمک‌‌این جا شهرت بسیار داشت. چینه بالای کوهستان‌‌های کنار قم را تخته سنگ‌‌های بلور مانند نمک تشکیل ‌می‌داد.‌‌ این بود که آب قم را نتوانستم بنوشم. آب‌‌این جا بسیار شور بود. مردم هم آب آشامیدنی خود را از جای دیگر ‌می‌آورند. برای کشاورزی و باغداری هم (آب را از راه دور ‌می‌آورند و با دقت ذخیره و مصرف می‌کنند.»

منبع:یوشیدا ماسا‌‌‌هارو، سفرنامه یوشیدا ماسا‌‌‌هارو،‌‌‌‌‌ترجمه‌‌‌‌هاشم رجب‌زاده، مشهد، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، 1373، صص 148- 149